Chùa Một Cột (còn gọi là Diên Hựu Tự hay Liên Hoa Đài) không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng văn hóa tâm linh đặc sắc của thủ đô Hà Nội. Với kiến trúc độc đáo tựa như một đóa sen vươn lên từ mặt nước, ngôi chùa này đã được tổ chức Kỷ lục Châu Á xác lập là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất”.
Nếu bạn đang lên kế hoạch ghé thăm địa danh này, bài viết dưới đây sẽ cung cấp trọn bộ thông tin từ lịch sử, kiến trúc đến kinh nghiệm đi Chùa Một Cột chi tiết nhất.
Giới thiệu chung về Chùa Một Cột
Hà Nội, mảnh đất nghìn năm văn hiến, không chỉ nổi tiếng với 36 phố phường sầm uất mà còn là nơi lưu giữ những công trình kiến trúc mang đậm hồn cốt dân tộc. Trong số đó, Chùa Một Cột (One Pillar Pagoda) hiện lên như một biểu tượng nghệ thuật đầy kiêu hãnh.
Không đồ sộ như chùa Bái Đính, không cổ kính rêu phong trên núi cao như chùa Yên Tử, Chùa Một Cột mang một vẻ đẹp thanh thoát, nhẹ nhàng nhưng lại chứa đựng chiều sâu triết lý Phật giáo và nhân sinh quan của người Việt. Tổ chức Kỷ lục Châu Á đã xác lập đây là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á” vào năm 2012.
Đối với du khách quốc tế, đây là điểm “must-go” (phải đến). Đối với người Việt, đây là nơi tìm về cội nguồn, nơi gửi gắm những nguyện ước bình an và sự trường tồn. Bài viết này sẽ đưa bạn đi sâu vào từng thớ gỗ, viên đá để hiểu tại sao ngôi chùa nhỏ bé này lại vĩ đại đến thế.
Tên gọi và Vị trí địa lý đắc địa
Các tên gọi khác nhau
Mọi người thường quen gọi là Chùa Một Cột do kiến trúc đặc thù chỉ có một cột trụ duy nhất nâng đỡ toàn bộ ngôi chùa. Tuy nhiên, chùa còn có những tên chữ Hán đầy ý nghĩa:
- Diên Hựu Tự (Diên Hựu Tự – 延祐寺): Có nghĩa là “ngôi chùa vĩnh viễn hưởng phúc lành” hay “phước lành dài lâu”. Tên này do vua Lý Thái Tông đặt với mong muốn phước đức của nhà Phật sẽ bảo vệ hoàng triều và đất nước mãi mãi.
- Liên Hoa Đài (Đài Hoa Sen): Tên gọi này mô tả chính xác hình dáng của công trình, tựa như một bông sen nở rộ trên mặt nước.
Vị trí “Tọa sơn hướng thủy”?
Thực tế, Chùa Một Cột nằm trong công viên phía sau phố Ông Ích Khiêm, thuộc phường Đội Cấn, quận Ba Đình, Hà Nội. Hiện nay, nó là một phần quan trọng của Quần thể Di tích Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.
- Phía Tây giáp với Bảo tàng Hồ Chí Minh.
- Phía Đông giáp với khu vực Quảng trường Ba Đình.
Vị trí này cực kỳ thuận lợi cho du khách vì có thể kết hợp tham quan Lăng Bác, Nhà sàn Bác Hồ và Bảo tàng trong cùng một buổi.
Lịch sử Chùa Một Cột: Hành trình 1000 năm thăng trầm
Lịch sử của Chùa Một Cột không bằng phẳng mà trải qua nhiều lần trùng tu, thậm chí là bị hủy diệt hoàn toàn rồi tái sinh.
Giấc mơ kỳ lạ của Vua Lý Thái Tông
Theo sách Đại Việt sử ký toàn thư, chùa được khởi công xây dựng vào mùa đông, tháng 10 (âm lịch) năm Kỷ Sửu 1049, dưới thời vua Lý Thái Tông.
Câu chuyện bắt đầu từ nỗi lo lắng của nhà vua. Dù đã tuổi cao nhưng Vua Lý Thái Tông vẫn chưa có con trai nối dõi tông đường. Một đêm nọ, vua chiêm bao thấy Phật Bà Quan Âm (Quan Thế Âm Bồ Tát) hiện ra rực rỡ trên một tòa sen. Phật Bà mỉm cười và dắt vua bước lên đài sen ấy.
Tỉnh mộng, vua đem chuyện này kể lại cho các quan trong triều. Nhà sư Thiền Tuệ – một vị cao tăng thời bấy giờ – đã khuyên vua nên xây dựng một ngôi chùa mô phỏng lại đúng hình dáng tòa sen trong giấc mơ để tạ ơn Phật. Chùa được dựng lên giữa hồ, có một cột trụ đá nâng đỡ. Các nhà sư đi vòng quanh tụng kinh cầu nguyện sự phù hộ (nghi lễ “chạy đàn”).
Điều kỳ diệu là không lâu sau đó, Hoàng hậu đã mang thai và hạ sinh một hoàng tử khôi ngô tuấn tú. Để tạ ơn trời phật, vua cho tu sửa chùa khang trang hơn và đặt tên là Diên Hựu Tự.
Xem thêm bài viết chi tiết: Sự tích Chùa Một Cột và bí ẩn giấc mơ vua Lý
Giai đoạn phong kiến: Sự hưng thịnh và trùng tu
- Thời Lý (Năm 1105): Vua Lý Nhân Tông cho tu sửa và mở rộng quy mô chùa. Ông cho đúc một quả chuông lớn gọi là “Giác Thế Chung” (Chuông thức tỉnh người đời). Tuy nhiên, chuông đúc xong quá nặng không treo lên được, phải để ở ruộng rùa (Quy Điền) bên cạnh chùa, nên sau này có sự tích về “Chuông Quy Điền” – một trong Tứ đại khí của nước Nam.
- Thời Trần & Hậu Lê: Chùa tiếp tục được các triều đại này chăm sóc, trùng tu nhưng quy mô dần thu nhỏ lại so với quần thể đồ sộ thời Lý.
- Thời Nguyễn (Năm 1840 – 1850): Dưới thời vua Gia Long và Minh Mạng, chùa được trùng tu lại về cốt cách và hình dáng gần giống với hiện trạng ngày nay nhất.
Biến cố 1954: Vụ nổ lịch sử và sự tái sinh
Đây là giai đoạn đau thương nhất của di tích này. Vào tối ngày 10/9/1954, trước khi quân Pháp rút khỏi Hà Nội để chuyển giao quyền lực cho chính phủ Việt Minh (sau chiến thắng Điện Biên Phủ), chúng đã lén đặt mìn để phá hủy Chùa Một Cột. Sáng ngày 11/9/1954, một tiếng nổ lớn rung chuyển, ngôi chùa ngàn năm tuổi sụp đổ, chỉ còn lại trơ trọi cột đá cháy sém.
Ngay sau khi tiếp quản Thủ đô, Bác Hồ và Chính phủ đã chỉ đạo phục dựng lại chùa ngay lập tức. Kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng là người chịu trách nhiệm chính. Dựa trên các tư liệu, bản vẽ và hình ảnh cũ còn lưu lại, ông đã tái tạo lại Chùa Một Cột nguyên bản. Công trình hoàn thành vào tháng 4 năm 1955 và tồn tại vững bền cho đến ngày nay.
Phân tích Kiến trúc: Đỉnh cao nghệ thuật Á Đông
Kiến trúc Chùa Một Cột là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa điêu khắc đá, nghệ thuật chạm khắc gỗ (Mộc) và hội họa, mang đậm tính triết lý.
Triết lý thiết kế: Hoa sen và Âm Dương
Toàn bộ ngôi chùa được đặt trên một cột đá ở giữa hồ nước hình vuông gọi là hồ Linh Chiểu.
- Hình tượng Hoa Sen: Chùa (Liên Hoa Đài) giống như một bông sen nở trên mặt nước. Trong Phật giáo, hoa sen biểu tượng cho sự tinh khiết, “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, là sự giác ngộ thoát tục.
- Triết lý Âm Dương: Cột chùa hình tròn tượng trưng cho Dương (Trời), hồ nước hình vuông tượng trưng cho Âm (Đất). Hình tròn đặt trong hình vuông thể hiện quy luật “Trời tròn Đất vuông”, sự hòa hợp âm dương giúp vạn vật sinh sôi nảy nở. Đây là lý do chùa còn mang ý nghĩa phồn thực, cầu sinh con đẻ cái.
Cột trụ đá: Chân đế vững chãi
Đây là phần chịu lực chính và cũng là nét độc đáo nhất:
- Cột được làm từ 2 khối đá xanh chồng lên nhau khăng khít đến mức nhìn như một khối liền mạch.
- Chiều cao của cột là 4m (chưa kể phần chìm dưới đất để làm móng).
- Đường kính cột rộng 1,2m.
- Trên thân cột không chạm khắc rồng phượng cầu kỳ mà để trơn, tạo cảm giác vững chãi, mộc mạc nhưng đầy uy lực.
Đài Liên Hoa: Kỹ thuật chồng rường tinh xảo
Phần thân chùa (Liên Hoa Đài) được làm hoàn toàn bằng gỗ lim tốt.
- Hệ thống đòn bẩy (Con sơn): Để ngôi chùa xòe ra như cánh sen, các kiến trúc sư xưa đã dùng hệ thống các thanh gỗ chéo cắm vào cột đá, vươn ra ngoài để đỡ lấy sàn chùa. Kỹ thuật này gọi là “chồng rường”, không dùng đinh kim loại mà dùng mộng gỗ, cực kỳ chắc chắn.
- Mái chùa: Mái lợp ngói mũi hài (ngói vảy rồng) mang màu rêu phong cổ kính. Bốn góc mái cong vút lên, tạo hình “đầu đao”. Trên đỉnh mái là hình tượng “Lưỡng long chầu nguyệt” (Hai con rồng chầu mặt trăng) – biểu tượng cho quyền uy và sức mạnh thần linh bảo vệ ngôi chùa.
- Nội thất: Bên trong chỉ rộng khoảng 3 mét vuông, bài trí đơn giản nhưng trang nghiêm. Chính giữa là án thờ đặt tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay mạ vàng. Phía trên có hoành phi ghi ba chữ “Liên Hoa Đài”.
Bạn muốn tìm hiểu sâu về kỹ thuật dựng chùa? Đọc ngay: Phân tích Kiến trúc Chùa Một Cột – Đỉnh cao nghệ thuật gỗ trên đá
Cây Bồ Đề: Món quà hữu nghị Việt – Ấn
Khi tham quan Chùa Một Cột, du khách sẽ thấy một cây Bồ Đề cổ thụ sum suê tỏa bóng mát phía sau chùa. Đây là cây Bồ Đề đặc biệt được đích thân Tổng thống Ấn Độ Rajendra Prasad tặng cho Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp Bác sang thăm Ấn Độ vào năm 1958. Cây được chiết từ chính cây Bồ Đề Đạo Tràng (Bodh Gaya) – nơi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã ngồi thiền và đắc đạo. Cây Bồ Đề này không chỉ có ý nghĩa tôn giáo mà còn là biểu tượng cho tình hữu nghị bền chặt giữa Việt Nam và Ấn Độ.
Ý nghĩa Tâm linh và Phong thủy
Chùa Một Cột không chỉ là điểm tham quan, đó là một “huyệt đạo” tâm linh của Hà Nội.
- Biểu tượng của trí tuệ và giải thoát: Hình ảnh chùa vươn lên giữa hồ nước nhắc nhở con người về sự vươn lên khỏi những khổ đau, phiền não của cuộc đời (như hoa sen vươn khỏi bùn) để đạt được trí tuệ giác ngộ.
- Nơi cầu tự linh thiêng bậc nhất: Xuất phát từ sự tích Vua Lý cầu được con, hàng nghìn năm nay, người dân Hà Nội và các vùng lân cận vẫn truyền tai nhau rằng: Ai hiếm muộn, muốn cầu con trai hay con gái, hãy đến Chùa Một Cột dâng hương, thành tâm khấn nguyện trước ban thờ Quan Âm Tống Tử, ắt sẽ được như ý.
- Cầu sức khỏe và trường thọ: Cái tên Diên Hựu mang hàm ý phước đức dài lâu, nên nhiều người cũng đến đây để cầu thọ cho ông bà, cha mẹ.
Xem hướng dẫn chi tiết: Văn khấn Chùa Một Cột và cách sắm lễ cầu con chuẩn nhất
Cẩm nang tham quan Chùa Một Cột chi tiết nhất
Để chuyến đi của bạn trọn vẹn, hãy lưu ý những thông tin thực tế dưới đây.
Thời gian mở cửa và Giá vé
Khác với các ngôi chùa thông thường mở cửa tự do từ sáng đến tối muộn, Chùa Một Cột nằm trong khu vực an ninh của Lăng Bác nên có giờ giấc quy định:
- Giờ mở cửa: 7h00 sáng đến 18h00 chiều hàng ngày.
- Lưu ý đặc biệt: Thời gian tham quan có thể thay đổi tùy thuộc vào lịch của Lăng Bác. Vào mùa hè, bạn nên đi sớm để tránh nắng nóng. Một buổi lễ thường kéo dài 30-60 phút.
- Giá vé:
- Công dân Việt Nam: Miễn phí 100%. Bạn có thể thoải mái ra vào vãn cảnh và lễ phật.
- Khách nước ngoài: 25.000 VNĐ/người (Thường nằm trong vé trọn gói tham quan Khu di tích Phủ Chủ tịch).
Hướng dẫn di chuyển và Bãi đỗ xe
- Địa chỉ: Phố Chùa Một Cột, Đội Cấn, Ba Đình, Hà Nội.
- Đi bằng phương tiện cá nhân (Xe máy/Ô tô):
- Điểm gửi xe 1: Đường Ông Ích Khiêm (Đối diện lăng Bác).
- Điểm gửi xe 2: Cổng vào Bảo tàng Hồ Chí Minh (Số 19 Ngọc Hà).
- Đi bằng xe Buýt (Bus): Đây là phương tiện tiết kiệm và thuận tiện. Các tuyến xe buýt đi qua khu vực này bao gồm:
- Tuyến 09 (Bờ Hồ – Cầu Giấy – Bờ Hồ).
- Tuyến 22 (Bến xe Gia Lâm – Viện 103).
- Tuyến 33 (Bến xe Mỹ Đình – Xuân Đỉnh).
- Tuyến 45 (Times City – Nam Thăng Long).
- Tuyến 50 (Long Biên – SVĐ Quốc gia).
Văn khấn và Lưu ý khi hành lễ
Khi vào chùa, bạn cần tuân thủ quy định “Đi nhẹ, nói khẽ”. Do cầu thang lên Chùa Một Cột khá nhỏ và hẹp vừa một người đi, nên cần xếp hàng trật tự, nhường nhịn nhau.
Gợi ý sắm lễ: Nên sắm lễ chay gồm: Hương, hoa tươi (hoa sen, hoa cúc, hoa huệ), quả chín, oản phẩm, xôi chè. Tuyệt đối không đặt lễ mặn (thịt, giò chả) lên ban thờ Phật.
Lưu ý về trang phục:
- Không mặc quần đùi, váy ngắn trên đầu gối.
- Không mặc áo sát nách, hở hang.
- Nếu lỡ mặc đồ ngắn, bạn nên mang theo khăn choàng hoặc thuê áo lam để khoác ngoài trước khi vào khu vực thờ tự.
Giải đáp câu hỏi thường gặp (FAQ)
Q: Chùa Một Cột có phải là ngôi chùa gốc từ năm 1049 không? A: Không. Ngôi chùa gốc đã bị Pháp phá hủy năm 1954. Ngôi chùa hiện tại là bản phục dựng năm 1955, tuy nhiên kiến trúc được giữ nguyên bản đến 99% so với thời Nguyễn.
Q: Có được chụp ảnh bên trong chùa không? A: Bạn được phép chụp ảnh cảnh quan bên ngoài. Tuy nhiên, khi đứng trước ban thờ Phật bên trong Liên Hoa Đài (diện tích rất nhỏ), bạn nên hạn chế chụp ảnh hoặc tắt đèn flash để giữ sự tôn nghiêm.
Q: Nên đi Chùa Một Cột vào mùa nào đẹp nhất? A: Đẹp nhất là vào mùa hè (tháng 5 – tháng 7). Lúc này hồ Linh Chiểu bên dưới nở đầy hoa sen, tỏa hương thơm ngát, tạo nên khung cảnh “hoa trong hoa” (Chùa là bông sen, hồ lại có sen) cực kỳ tuyệt mỹ để chụp ảnh.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Chùa Một Cột vẫn đứng đó, an nhiên và vững chãi như chính tinh thần của người Việt Nam. Không phô trương đồ sộ, ngôi chùa chinh phục lòng người bằng vẻ đẹp tinh tế, chiều sâu văn hóa và sự linh thiêng huyền bí.
Đến thăm Chùa Một Cột không chỉ là một chuyến du lịch, mà là một hành trình chạm vào quá khứ, để thấy yêu hơn và trân trọng hơn những di sản mà cha ông đã để lại. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn một góc nhìn toàn diện và những thông tin hữu ích nhất cho chuyến đi sắp tới của mình.
Bạn đã từng đến Chùa Một Cột chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận hoặc những bức ảnh đẹp của bạn tại phần bình luận nhé!
