Kiến trúc Chùa Một Cột. Không đồ sộ, hoành tráng, nhưng chính sự nhỏ nhắn, cô đọng ấy lại ẩn chứa triết lý “Thiên – Địa – Nhân” sâu sắc của người xưa. Tại sao chỉ với một cột đá duy nhất lại có thể nâng đỡ cả một tòa gỗ nặng hàng tấn tồn tại qua bão tố ngàn năm? Hãy cùng đi sâu phân tích cấu trúc Chùa Một Cột để thấy được tài hoa tuyệt đỉnh của cha ông ta.
1. Triết lý thiết kế: Đóa sen nở giữa hồ nước
Tổng thể kiến trúc chùa được mô phỏng theo hình dáng một đóa hoa sen (Liên hoa) vươn lên khỏi mặt nước. Đây là hình ảnh mang tính biểu tượng cao nhất trong Phật giáo: sự tinh khiết, giác ngộ thoát khỏi bùn nhơ trần thế.
Về mặt phong thủy và vũ trụ quan, thiết kế này là sự kết hợp hoàn hảo của Âm Dương:
- Cột đá hình tròn: Tượng trưng cho Trời (Dương) – sự vững chãi, nam tính.
- Hồ Linh Chiểu hình vuông: Tượng trưng cho Đất (Âm) – sự bao dung, hiền hòa.
- Ngôi chùa (Liên Hoa Đài): Là điểm nối giữa Trời và Đất, nơi con người gửi gắm đức tin.
Việc đặt hình tròn trong hình vuông (Trời tròn Đất vuông) thể hiện quy luật vận hành của vũ trụ, mong cầu sự sinh sôi nảy nở.
Xem thêm : Lịch Sử Chùa Một Cột: Bí Ẩn Giấc Mơ Vua Lý Và Cuộc “Tái Sinh” Từ Tro Tàn
2. Phân tích Kiến trúc Chùa Một Cột
Kiến trúc Chùa Một Cột được chia thành 3 phần chính gắn kết chặt chẽ: Cột trụ, Đài Liên Hoa và Mái chùa.
a. Cột đá Chùa Một Cột – “Bộ chân” vững chãi
Nhiều người lầm tưởng cột chùa là một khối đá nguyên khối, nhưng thực tế không phải vậy.
- Cấu tạo: Cột được dựng từ 2 khối đá xanh chồng lên nhau cực kỳ khéo léo. Mối nối giữa hai khối đá kín khít đến mức nhìn bằng mắt thường ngỡ như liền một khối.
- Kích thước: Cột cao 4m (chưa kể phần chìm dưới đất làm móng) và có đường kính 1,2m.
- Kỹ thuật: Người xưa không chạm khắc rồng phượng lên thân cột mà để trơn, tạo cảm giác khỏe khoắn, dồn mọi sự chú ý lên “bông hoa” phía trên.
b. Hệ thống “Chồng rường” – Đỉnh cao nghề mộc
Làm sao một cột đá nhỏ có thể đỡ được Liên Hoa Đài xòe rộng ra xung quanh? Bí mật nằm ở nghệ thuật “chồng rường” (hay còn gọi là hệ con sơn/cánh tay đòn).
- Các thanh gỗ lim được xẻ chéo, gối lên nhau từ cột đá vươn ra ngoài để đỡ lấy sàn chùa.
- Toàn bộ hệ thống khung gỗ được liên kết bằng mộng gỗ, tuyệt đối không sử dụng đinh kim loại. Điều này giúp công trình có độ đàn hồi, chịu được sự co giãn của thời tiết nhiệt đới ẩm gió mùa mà không bị nứt vỡ.
c. Mái chùa và Hoa văn trang trí
Phần mái của chùa mang đậm nét kiến trúc cổ truyền thống:
- Mái lợp ngói mũi hài (ngói vảy rồng) rêu phong cổ kính.
- Bốn góc mái uốn cong vút lên trời (gọi là đao đình), tạo cảm giác thanh thoát như cánh sen đang nở, xua tan đi sự nặng nề của gỗ đá.
- Trên đỉnh mái đắp nổi hình tượng “Lưỡng long chầu nguyệt” (Hai con rồng chầu mặt trăng), tượng trưng cho quyền uy và sức mạnh thần linh bảo vệ ngôi chùa.
Xem thêm : Văn Khấn Chùa Một Cột Chuẩn Nhất & Kinh Nghiệm Cầu Tự
Không gian nội thất và Cảnh quan xung quanh
Bên trong Liên Hoa Đài có diện tích khá nhỏ (mỗi chiều khoảng 3m), được bài trí theo lối “tiền Phật, hậu Thần” nhưng chủ yếu là thờ Phật Bà Quan Âm.
- Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay mạ vàng được đặt ở vị trí trang trọng nhất, ngồi trên tòa sen sơn son thếp vàng.
- Phía trên tượng là hoành phi ghi 3 chữ Hán “Liên Hoa Đài” gợi nhắc nguồn gốc giấc mơ vua Lý.
Bao quanh chùa là hồ Linh Chiểu. Vào mùa hè, sen trong hồ nở rộ, hương thơm ngát kết hợp với hình dáng ngôi chùa tạo nên khung cảnh “sen trong sen” tuyệt mỹ. Ngoài ra, cây Bồ Đề cổ thụ (quà tặng từ Tổng thống Ấn Độ năm 1958) phía sau chùa cũng góp phần tạo nên không gian xanh mát, linh thiêng.
Trải qua bao thăng trầm và sự tàn phá của chiến tranh, dù bản hiện tại là bản phục dựng năm 1955, nhưng Kiến trúc Chùa Một Cột vẫn giữ nguyên được cái “thần” của người xưa. Đó là sự hài hòa tuyệt đối giữa kiến trúc và thiên nhiên, giữa kỹ thuật và nghệ thuật. Đây xứng đáng là một “bảo tàng sống” về nghệ thuật kiến trúc gỗ đá của Việt Nam.
