Nhắc đến thủ đô ngàn năm văn hiến, không thể không nhắc đến Lịch sử Chùa Một Cột – một công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn của vương triều Lý rực rỡ. Không chỉ là biểu tượng nghệ thuật, ngôi chùa này còn gắn liền với sự tích Chùa Một Cột đầy huyền bí về giấc mơ của vua Lý Thái Tông và hành trình hồi sinh kỳ diệu sau khi bị phá hủy hoàn toàn. Hãy cùng lật lại những trang sử vàng để hiểu vì sao ngôi chùa nhỏ bé này lại trở thành “quốc tự” của nước Nam.
Giấc mơ Liên Hoa và năm 1049 định mệnh
Để trả lời cho câu hỏi Chùa Một Cột xây dựng năm nào, chúng ta phải quay ngược thời gian về thế kỷ 11. Theo “Đại Việt sử ký toàn thư”, chùa được khởi công vào mùa đông tháng 10 năm Kỷ Sửu (1049).
Câu chuyện bắt đầu từ nỗi niềm của vua Lý Thái Tông (1028-1054). Dù đất nước thái bình, nhưng nhà vua lại muộn đường con cái. Một đêm nọ, vua chiêm bao thấy Phật Bà Quan Âm (Quan Thế Âm Bồ Tát) tọa trên đài sen rực rỡ, dắt vua bước lên tòa sen ấy.
Tỉnh mộng, vua đem chuyện kể cho Thiền sư Thiền Tuệ. Thiền sư khuyên vua nên dựng chùa, dựng cột đá giữa hồ làm tòa sen của Phật Bà như trong mộng để tạ ơn. Quả nhiên, sau khi chùa xây xong, Hoàng hậu mang thai và sinh hạ một hoàng tử khôi ngô. Vua mừng rỡ đặt tên chùa là Diên Hựu Tự (với ý nghĩa “Phước lành dài lâu”).
Từ sự tích Chùa Một Cột này, ngôi chùa trở thành nơi các vua chúa thời Lý thường xuyên đến tế lễ vào ngày rằm, mùng một để cầu nguyện cho quốc thái dân an (“Lễ tắm Phật” hàng năm cũng bắt nguồn từ đây).
Lịch sử Chùa Một Cột những lần trùng tu và thay đổi tên gọi qua các triều đại
Trải qua gần 1000 năm, Chùa Một Cột chứng kiến nhiều lần thay da đổi thịt:
-
Thời Lý (Năm 1105): Vua Lý Nhân Tông cho tu sửa và mở rộng quy mô cực lớn. Ông cho đào hồ Linh Chiểu, trang trí thêm hành lang chạm vẽ chạy xung quanh. Đặc biệt là sự kiện đúc chuông “Giác Thế Chung” (Chuông thức tỉnh người đời) nặng 1 vạn 2 ngàn cân. Vì chuông quá nặng không treo được nên để ở ruộng rùa bên cạnh, tạo nên giai thoại về “Chuông Quy Điền”.
-
Thời Trần (1225 – 1400): Chùa không còn giữ được vị thế trung tâm như thời Lý nhưng vẫn được chăm sóc cẩn thận. Sách sử ghi lại việc vua Trần Thánh Tông vẫn thường xuyên lui tới đây cầu đảo.
-
Thời Nguyễn (Thế kỷ 19): Đây là giai đoạn chùa được định hình lại kiến trúc gần giống với hiện nay nhất. Các vua nhà Nguyễn đã cho tôn tạo lại cột, mái ngói và đặt lại bài vị thờ cúng.
Biến cố 1954: Sự hủy diệt và Ý chí hồi sinh
Ít ai biết rằng, phiên bản Chùa Một Cột chúng ta thấy ngày nay không phải là bản gốc từ thời Lý. Một chương đau thương trong lịch sử Chùa Một Cột đã xảy ra vào năm 1954.
Đêm ngày 10/9/1954, trước khi quân đội Pháp rút khỏi Hà Nội để chuyển giao quyền lực cho chính phủ Việt Minh, lính Pháp đã gài mìn phá hủy ngôi chùa. Mục đích của chúng là xóa sổ một biểu tượng văn hóa tâm linh của người Việt. Sáng ngày 11/9, người dân Hà Nội bàng hoàng khi thấy Chùa Một Cột bị phá hủy, chỉ còn lại đống tro tàn và cột đá cháy sém nham nhở.
Tuy nhiên, “cái đẹp có thể bị tàn phá, nhưng không thể bị tiêu diệt”. Ngay sau khi tiếp quản Thủ đô, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ đã chỉ đạo phục dựng lại chùa ngay lập tức. Kiến trúc sư tài hoa Nguyễn Bá Lăng là người chịu trách nhiệm chính. Dựa trên các bản vẽ và ảnh chụp thời Nguyễn, ông đã tái tạo lại Chùa Một Cột nguyên bản đến từng chi tiết. Công trình hoàn thành vào tháng 4 năm 1955.
Giá trị trường tồn của Chùa Một Cột ngày nay
Ngày nay, Chùa Một Cột không chỉ là di tích lịch sử quốc gia đặc biệt mà còn được Tổ chức Kỷ lục Châu Á xác lập là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất”. Dù quy mô không còn đồ sộ như quần thể Diên Hựu Tự thời Lý, nhưng “bông sen gỗ” này vẫn đứng vững như một minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt Nam qua hàng ngàn năm Bắc thuộc và chống Pháp.
Lịch sử Chùa Một Cột là một bản hùng ca thăng trầm nhưng đầy tự hào. Từ giấc mơ của một vị vua đến đống tro tàn trong chiến tranh, và rồi lại vươn lên mạnh mẽ giữa lòng thủ đô, ngôi chùa mãi là biểu tượng của trí tuệ và sự trường tồn. Nếu có dịp ghé thăm Hà Nội, đừng quên đến tận nơi để chiêm ngưỡng “nhân chứng lịch sử” đặc biệt này.
Xem thêm: Kiến trúc Chùa Một Cột có gì độc đáo?
